Blauwdruk – gebruiken van lichtgevoelig papier

Het fotogevoelige materiaal kan nu worden gebruikt voor het maken van afdrukken. Er zijn hiervoor verschillende mogelijkheden. Je kan een fotogram maken: je legt bijvoorbeeld bladeren, bloemen of andere zaken die deels licht doorlaten op het papier en belicht dit. Omdat dunne blaadjes minder licht doorlaten dan dikke ontstaat een fotografische afbeelding.

Een andere manier is om van een negatief af te drukken. Je kan een foto in een bewerkingsprogramma aanpassen naar zwart wit, vervolgens de kleuren inverteren (dus wat wit was wordt zwart en andersom) en dit met een goede fotoprinter afdrukken op folie of eventueel op papier. Goed contrast is belangrijk! Leg het zo gemaakte negatief op het fotogevoelig gemaakte papier en belicht het.

Ook de traditionele manier om tekeningen te reproduceren kan worden gebruikt. Leg de tekening op het fotogevoelige papier en belicht. Uiteraard gaat dit het beste als het papier zo lichtdoorlatend mogelijk is, bijvoorbeeld calqueerpapier en als de tekening zelf zoveel mogelijk licht tegenhoudt, bijvoorbeeld door Oost-Indische inkt te gebruiken. Uit ervaring blijkt dat het ook met tekenpapier en potlood kan, maar het contrast is minder en de belichtingstijd langer.

Lichtbronnen

Het belichten kan het eenvoudigste met zonlicht. Belicht buiten, glazen ramen houden veel ultraviolette straling tegen. De belichtingstijd hangt af van de omstandigheden, bij felle zon, rond 13 uur op 21 juni is de belichtingstijd kort, misschien maar een minuut. In de winter en bij bewolking kan dat veel langer zijn. Ook maakt het verschil of je papier of folie gebruikt als negatief.

Andere bronnen van ultraviolet licht zijn ook geschikt. Ideaal is een ultraviolet lichtbak met timer, maar ook een gezichtsbruiner kan goede diensten bieden. Belichtingstijden moeten worden uitgeprobeerd, je kan hier ook mee spelen en onderbelichten of overbelichten.

Zodra het fotogevoelige papier voldoende belicht is moet de afbeelding worden gefixeerd. Dit kan heel eenvoudig door het papier te spoelen met veel water. Doe dit bij voorkeur in een wat donkere ruimte, bijvoorbeeld de keuken of badkamer met de gordijnen dicht. Als het papier geen groene kleur meer afgeeft is het gefixeerd en kan het drogen.

De gemaakte afbeelding kan na verloop van tijd wat verkleuren, hang deze dus niet op in de felle zon.

Blauwdruk – maken van lichtgevoelig papier

Blauwdruk of cyanotypie is een oude fotografische techniek die vooral gebruikt werd voor het maken van kopieën van grote technische tekeningen en plattegronden. Als je het in het dagelijkse leven over een blauwdruk hebt, dan bedoel je meestal een plan voor iets. Met de opkomst van het fotokopieerapparaat en andere goedkope reproductietechnieken verdween de blauwdruk. Gelukkig zijn er altijd mensen die interesse hebben in deze oude technieken, puur uit nieuwsgierigheid of door de artistieke mogelijkheden ervan.

Je kan blauwdrukken maken op papier, textiel, in principe op alles dat je met water nat kan maken. De te gebruiken stoffen zijn niet erg gevaarlijk. De procedures van gevoelig maken en ontwikkelen zijn eenvoudig: de belichtingstijd bijvoorbeeld is niet erg kort en ook niet erg lang en je hebt er geen dure apparaten voor nodig. Nadeel is misschien dat het altijd een blauw/wit of (na omkleuring) grijs/wit afdruk oplevert.

Blauwdruk – maken van lichtgevoelig papier – gaat in twee stappen:

• het maken van de oplossingen
• het fotogevoelig maken

Het maken van de oplossingen

De fotogevoelige laag maak je door eerst twee oplossingen te maken en deze vervolgens in gelijke delen te mengen. Vanaf het moment dat je de oplossingen mengt is de oplossing fotogevoelig. Deze fotogevoelige oplossing breng je vervolgens aan op de ondergrond. Het meest geschikt is papier dat veel water kan opnemen en dan niet scheurt, bijvoorbeeld aquarelpapier, of textiel, bij voorkeur katoen of linnen.

De twee oplossingen hebben de volgende samenstelling:

Oplossing I

• 10 g Rood bloedloogzout [32019]
• 100 ml vers kraanwater

Het rood bloedloogzout lost vrij makkelijk en zonder verwarmen op in het water.

Oplossing II

• 30 g ammoniumijzer(III)citraat [32058]
• 100 ml vers kraanwater

Ammoniumijzer(III)citraat lost iets minder makkelijk op, maar goed roeren is meestal voldoende.

Als water kan gewoon vers kraanwater worden gebruikt, eventueel gedemineraliseerd water uit de supermarkt of van de drogist. De op te lossen zouten kunnen bij De Hekserij worden besteld. Bovenstaande recepten zijn niet heel precies, het is geen probleem als er wat meer of minder wordt opgelost, experimenteer hier gerust mee. Bij fotogevoelig maken van textiel is een hogere concentratie aan te raden.

Maak de oplossingen in een bekerglas of maatbeker en giet ze over in flessen om te bewaren. Bewaar beide oplossingen afzonderlijk in donkere glazen of PET flessen. Geen potten met metalen deksels: ijzer, blik en staal kunnen negatief werken op de oplossingen. Oplossing II kan gaan schimmelen, dat is geen ramp, maar verwijder de schimmel voor gebruik.

De afzonderlijke oplossingen zijn als regel groen-geelachtig gekleurd. Het mengsel van beide kan ook groen tot donkerblauw zijn. Dit omdat er meer of minder ‘berlijns blauw’ gevormd wordt in deze oplossing. Dit kan kleine verschillen veroorzaken in het eindresultaat.

Fotogevoelig maken

Het fotogevoelig maken moet gebeuren op een plek met weinig ultraviolet licht. Binnenshuis in een niet al te zonnige ruimte is meestal prima. Zonwering of gordijnen dicht en elke keuken, elk klaslokaal en zeker elke doka is geschikt.

Meng van beide oplossingen een gelijk volume, bijvoorbeeld van beide 10 ml. Breng deze nieuwe oplossing aan op het papier of textiel dat fotogevoelig moet worden gemaakt. Dat kan met een spons, doek, kwast, penseel, wat u maar wil. Gebruik echter geen kwasten of andere zaken met metalen delen, deze kunnen het proces nadelig beïnvloeden. Laat het fotogevoelig gemaakte materiaal vervolgens drogen. Dit bij voorkeur wel in een donkere ruimte, bijvoorbeeld op zolder, of in een kast. Als het goed droog is kan het worden gebruikt. Nat kan het wel worden gebruikt, maar er is meer kans op doorlopen en de gevoeligheid is minder. Het gevoelig gemaakte papier is geelgroen tot blauw van kleur.

Variaties en verder

Variaties

Van de blauwdruk kan een grijsdruk worden gemaakt door deze om te kleuren. Je kan dit het beste doen nadat deze is gefixeerd. Nakleuren kan in een oplossing van looizuur (webwinkel) van 1 gram per liter, maar met sterke, koude, zwarte thee kan het ook. Spoel de blauwdruk een minuut of tien in deze oplossing tot de omkleuring heeft plaats gevonden.

In plaats van rood bloedloogzout kan geel bloedloogzout worden gebruikt, dit geeft een veel donkerder kleuring met andere contrasten.

Er zijn diverse andere mogelijkheden tot verder bewerken, we hebben nog lang niet alles uitgeprobeerd. Wees wel alert dat niet alles werkt, experimenteer niet met de meest geslaagde stukken, maar maak een boel proefdrukken.

Verder

Met name als u meer wil leren van het afdrukken vanaf een transparant en het bewerken hiervan is een cursus of workshop een goed idee, dit kan bijvoorbeeld bij:

Defobie, op diverse plekken in het land. Op de website van Defobie staan mooie voorbeelden van wat mogelijk is met blauwdrukken.

Polychrome, in Middelburg, hier kunt u ook terecht voor diverse andere fotochemische procedés, zoals kooldruk en zoutdruk.