Parfumfixatie

Regelmatig krijgen we vragen over het fixeren van geuren, niet alleen bij parfums, maar ook bij zeep en andere producten. Er is kennelijk nogal wat onduidelijkheid over, vandaar dit artikel.

Voordat duidelijk wordt wat fixeren is moeten we uitleggen hoe geur ‘werkt’ en ook ingaan op verdamping.

Hoe werkt geur

Geuren ruik je en ruiken doe je met je neus. In je neus zit een stukje weefsel, het reukepitheel, dat gevoelig is voor de inwerking van bepaalde chemische stoffen, de geurstoffen. In het reukepitheel bevinden zich enkele honderden soorten geurreceptoren, een soort geursensors, elk op een andere manier gevoelig. Als hier een geurstof op terecht komt dan geeft de geurreceptor een signaal af aan de hersenen. Van al die signalen maken de hersenen een geurindruk. In feite bestaat de geur alleen in je hoofd.

Om die geurstoffen op de juiste plek in je neus te krijgen moet de geurstof in de vorm van een gas, of in elk geval heel fijn verdeeld in je neus komen. De meeste geurstoffen verdampen daarom vrij makkelijk. Stoffen die niet makkelijk verdampen hebben meestal geen of heel weinig geur.

Verdamping

Sommige geurstoffen verdampen heel snel en heel makkelijk. Je legt een druppel van zo’n geurstof neer en een uur later is er niets meer over. Je ruikt de geurstof ook niet meer, alles is al verdampt en er komt dus geen nieuwe geurstof in je neus. Andere geurstoffen doen heel lang over de verdamping, misschien wel maanden later is de druppel nog niet helemaal weg.

Met termen als tenacity en volatility proberen we grip te krijgen op het mechanisme achter verdampen.

Tenacity

Tenacity is zoiets als vasthoudenheid, het wil zeggen: hoe goed houdt de geurstof zich vast (aan het opgebrachte parfum, de zeep, de was, het geurende product). Als de tenacity groot is dan blijft de geur lang intact. Bij een parfum is het fijn dat je de geur direct na het opbrengen ruikt, maar graag ook nog wel na een uur, of een paar uur. Aan de andere kant is het ook fijn dat het na een keer douchen ook allemaal weg is.

Afhankelijk van het product willen we meer of minder tenacity. Neem afwasmiddel. Als je de fles open maakt en een sopje maakt moet het natuurlijk citroentjesfris ruiken. Maar de borden en glazen moeten niet te lang naar citroen ruiken, tenslotte willen we niet dat de stamppot boerenkool naar citroen ruikt, of de wijn. De tenacity moet dus niet te groot zijn.

Gewassen kleren moeten na een paar weken in de kast ook lekker blijven ruiken, geurstoffen voor waspoeder moeten dus een grote tenacity hebben.

Zeep is weer een ander verhaal, een stuk zeep moet jarenlang een prettige geur kunnen afgeven. Hoewel zeep in theorie bedoeld is om schoon van te worden is het vooral de geur, kleur en vorm die belangrijk zijn voor het kopen en voor de waardering. Maar: je huid mag na het wassen wel even naar de zeep ruiken, maar niet uren later nog. De tenacity moet dus aan de ene kant groot zijn, maar aan de andere kant niet te groot.

Volatility

Volatility is vluchtigheid. Geurstoffen zijn vast of vloeibaar, om geroken te worden moeten ze verdampen. Hoe makkelijk gaat dat? Gaat dat makkelijk dan is de volatility hoog. Bij een parfum ruik je de meest vluchtige geurstoffen vooral direct na het opbrengen, ze verdampen makkelijk. Na een tijdje zijn de meest vluchtige geurstoffen wel verdampt.

Bij het maken van een parfum hou je daar rekening mee door zowel makkelijk als minder makkelijk verdampende stoffen te gebruiken. Op die manier ontstaat de geurpiramide: topnoten zijn voornamelijk de geuren van snel verdampende stoffen, basisnoten die van langzaam verdampende stoffen en de hartnoten zitten daar tussen in.

Voor zeep, kaarsen en dergelijke gebruik je vooral langzaam verdampende stoffen. En te vluchtige stof zou er al grotendeels uit verdampt zijn voor de kaars verkocht is.

Fixeren

Bij een bepaalde geurtoepassing wil je een bepaalde tenacity  hebben. De beste manier om dit te bereiken is het gebruiken van geurstoffen met de gewenste tenacity.  Bij afwasmiddel een lage tenacity en hoge vluchtigheid. Bij geurkaarsen een hogere tenacity en lage vluchtigheid. Bij een parfum kies je zowel stoffen met een hoge als een lage tenacity.

Een moderne parfumeur zal altijd rekening houden met deze factoren. Blijkt dat de tenacity van het product niet goed is (teveel of te weinig) dan zal ze de geurcompositie aanpassen totdat deze goed is.

In het verdere verleden werden parfums en andere geurproducten wel ‘gefixeerd’ om de tenacity goed te krijgen. Een enkele keer lukt dat, maar in de meeste gevallen is het een zinloze procedure.

De theorie van fixeren is dat je een zekere hoeveelheid stoffen met lage vluchtigheid toevoegt. Hierdoor zou het hele mengsel minder goed verdampen en verhoog je daarmee de tenacity van het parfum. Typische fixatieven waren de tincturen van dierlijke stoffen (musk, civet en ambergris), harsen en resinoiden. Ook een geurloze stof als DEP werd hiervoor wel gebruikt.

Modernere mengsels van fixatieven zijn in het algemeen mengsels van geuren met een lage tenacity met een niet al te uitgesproken geur die bij vrijwel elk parfum wel passen. Denk aan jononen en muskusgeurstoffen.

Nadelen

Het belangrijkste: fixeren helpt maar een beetje, als het al werkt. Het kan een goed parfum afronden, maar het kan een slecht gecomponeerd parfum als regel  niet redden.

Zelfs als je geurloze of relatief neutrale fixatieven gebruikt: de geur van je parfum wordt er anders door. Als je geluk hebt beter, maar waarschijnlijk slechter. Bepaalde aspecten van het oorspronkelijke parfum worden versterkt, andere afgezwakt.

Voor veel soorten producten is fixatie onbegonnen werk. Er is geen enkel product dat citroenolie geschikt maakt als geurstof voor zeep of voor kaarsen.

Het advies is dan ook: maak het parfum meteen goed. Ga het niet achteraf repareren met een fixatief.

Traditionele fixatiemethode van parfums

Tenslotte wat aandacht voor de traditionele fixatiemethode voor parfums, die je eens zou kunnen proberen als je een parfum in ouderwetse stijl wil maken. Deze fixatie bestaat er uit dat bij het verdunnen van de geurstofcompositie tot een parfum gebruik wordt gemaakt van een fixatiemiddel. Traditioneel is dat vaak muskustinctuur*, civettinctuur of ambergristinctuur*. Het recept voor het mengen van een parfum is dan bijvoorbeeld als volgt:

• 200 g geurstofcompositie
• 40 ml civettinctuur 3%
• Tot 1 liter aanvullen met alcohol 90%

Vervolgens moet het parfum dan enkele maanden rijpen.

Met Muscenon (3% in alcohol), Fixateur 505 (Fir) (5% in alcohol) of Civette Synth (Fir) (3% in alcohol) zou je iets vergelijkbaars kunnen doen.

* Handel in echte muskus en echte ambergris zijn in Nederland en veel andere landen verboden. De dieren waar deze stoffen uitgehaald worden zijn met uitroeien bedreigd en daarom vrijwel overal beschermd door het Cites verdrag. In landen waar het Cites verdrag op dit punt niet geldig is of anders geïnterpreteerd wordt  kunnen deze stoffen wel in de handel zijn. Zie je het online te koop: bedenk dat beide stoffen al een eeuwenlange geschiedenis van vervalsing, namaken en versnijden kennen. Zeker muskusproducten zijn in het algemeen niet van echte muskus gemaakt.